نارکولپسی نوعی اختلال خواب است که در آن مغز توانایی کنترل خواب و بیداری را از دست می‌دهد. افراد مبتلا به این بیماری شاید ندانند که علت بیماری نارکولپسی چیست، اما معمولاً در طول روز دچار خواب‌آلودگی شدید می‌شوند و ممکن است ناگهان به خواب بروند که از علائم حمله خواب است. این وضعیت اگرچه جدی و مختل‌کننده روند زندگی است، اما معمولاً با اتخاذ روش درست درمان نارکولپسی قابل‌کنترل است که در ادامه این مطلب از آوینا به بررسی آن‌ها پرداخته‌ایم.
بیماری نارکولپسی چیست؟
نارکولپسی یا حمله خواب یک اختلال نادر خواب است که باعث می‌شود در طول روز ناگهان بخوابید و برای همین مقاومت در برابر آن تقریباً غیرممکن است. اگرچه این بیماری رایج و شایع نیست، اما به دلیل علائم خاص و نحوه وقوع آن بسیار شناخته شده است.
نارکولپسی معمولا قابل کنترل بوده، اما می‌تواند باعث ایجاد اختلال شدید در روند عادی زندگی، کار و روابط اجتماعی شود.
نیاز به مشاوره در تهران دارید؟
آوینا (کلینیک روانشناسی در پاسداران) خدمات روانشانسی (فردی، خانوادگی و زوجین، کودک و نوجوان، گروه درمانی و…) را توسط بهترین مشاوران تهران، به‌صورت حضوری و آنلاین ارائه می‌کند.
علائم حمله خواب
چند نشانه اصلی برای بیماری نارکولپسی وجود دارد، اما بیشتر افراد مبتلا به این بیماری تمامی این موارد را تجربه نمی‌کنند که شامل موارد زیر می‌شود:
1. خواب‌آلودگی مفرط در طول روز
برای آنکه بدانید بیماری نارکولپسی چیست، باید علائم آن را بشناسید که یکی از شایع‌ترین آن‌ها خواب‌آلودگی مفرط در طول روز است. این علامت برای همه افراد مبتلا به نارکولپسی اتفاق می‌افتد و به دلیل بروز همین نشانه است که به آن «حملات خواب» می‌گویند. این نوع خواب‌آلودگی تمرکز و عملکرد فرد را مختل می‌کند. افراد مبتلا به حمله خواب احساس هوشیاری کمتری دارند و بدون هشدار به خواب می‌روند.
خواب می‌تواند در هر جایی و در هر زمان اتفاق بیفتد. به‌عنوان‌مثال، افراد مبتلا به این بیماری می‌توانند ناگهان هنگام کار یا صحبت با دوستان، به خواب بروند که خطرناک‌ترین آن خوابیدن هنگام رانندگی است. خواب فقط چند دقیقه یا نیم ساعت طول می‌کشد.
2. رفتارهای اتوماتیک
بسیاری افراد نمی‌دانند بیماری نارکولپسی چیست، اما علائم آن را تجربه می‌کنند. یکی دیگر از این علائم به خواب رفتن حین انجام یک کار است. به‌عنوان‌مثال، آن‌ها ممکن است هنگام نوشتن، تایپ یا رانندگی در خواب باشند. بعد از بیدار شدن، آن‌ها نمی‌توانند به یاد بیاورند که چه کاری انجام داده‌اند.
3. ضعف ناگهانی عضلات
فرقی ندارد که علت بیماری نارکولپسی چیست، در برخی افراد این بیماری می‌تواند باعث ضعف ناگهانی عضلات یا Cataplexy نیز می‌شود. این عارضه می‌تواند باعث ایجاد مشکل در گفتار یا ضعف کامل بیشتر عضلات تا چند دقیقه شود. معمولاً هم بعد از تجربه احساسات شدید چون خنده یا هیجان ایجاد خواهد شد. البته این نشانه نادر است و به تعداد کم در طول سال رخ می‌دهد.
4. توهم مربوط به خواب
این دست توهمات درست پس از خواب یا درست بعد از بیدار شدن اتفاق می‌افتد. اگر هنگام خواب تجربه شوند توهمات هیپنوژنیک نامیده می‌شود و اگر در هنگام بیدار شدن اتفاق بیفتد، به آن‌ها توهم هیپنوپیوپی گفته می‌شود. به‌عنوان‌مثال، فرد ممکن است فکر کند که یک غریبه را در اتاق‌خواب می‌بیند که در آنجا نیست.
5. فلج خواب
یکی دیگر از علائم حمله خواب تجربه فلج خواب است. وقتی این علائم را دارید، از خواب بیدار خواهید شد و در حالت نیمه هوشیاری یا هوشیاری کامل خود را قادر به حرکت نمی‌دانید. فلج معمولاً کوتاه است و چند ثانیه یا چند دقیقه به طول انجامد، اما می‌تواند ترسناک باشد.
6. تغییر در خواب سریع چشم (REM)
برای آنکه بدانید علائم بیماری نارکولپسی چیست، باید به این نکته اشاره کرد که خواب یک چرخه چندمرحله‌ای دارد و خواب REM زمانی است فرد رویا می‌بیند. این مرحله به‌طورمعمول 60 تا 90 دقیقه پس از خوابیدن اتفاق می‌افتد؛ اما افراد مبتلا به این بیماری سریع‌تر به این مرحله می‌رسند و در هر ساعت از روز ممکن است این مرحله را تجربه کنند.
علت بیماری نارکولپسی
شاید این سؤال در ذهن شما نقش بسته است که دلیل ایجاد بیماری نارکولپسی چیست. برای بررسی علل بروز این بیماری باید دو نوع اصلی آن بشناسید؛ زیرا علل بروز هر یک متفاوت است:
- Type 1: این فرم از بیماری حمله خواب 20 درصد افراد مبتلا به این عارضه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. شایع‌ترین علائم حمله خواب نوع یک هم ضعف ناگهانی عضلات است.
- Type 2: این فرم از بیماری شامل تمامی علائم به‌جز ضعف ناگهانی عضلات می‌شود و 80 درصد افراد مبتلا به حمله خواب از نوع دو این عارضه رنج می‌برند.
علت نارکولپسی نوع 1
- در سال ۱۹۹۸، دانشمندان مولکولی به نام اورکسین (هیپوکرتین) را کشف کردند که در بیداری فرد از خواب نقش دارد. در افراد مبتلا به نارکولپسی، میزان اورکسین در مایع مغزی-نخاعی بسیار کم یا غیرقابل‌تشخیص است، زیرا سلول‌های تولیدکننده آن از بین رفته‌اند. به نظر می‌رسد که علت این مشکل، یک بیماری خودایمنی باشد که در آن سیستم ایمنی بدن به سلول‌های تولیدکننده اورکسین حمله می‌کند.
- حدود ۹۰٪ تا ۹۵٪ از افراد مبتلا به نارکولپسی نوع ۱ دارای یک جهش ژنتیکی خاص به نام HLA-DQB1*06:02 هستند، اما همه افراد دارای این جهش به نارکولپسی مبتلا نمی‌شوند.
- همچنین برخی از عفونت‌های ویروسی و باکتریایی، مانند آنفولانزای H1N1 و عفونت‌های استرپتوکوکی (گلودرد چرکی)، می‌توانند باعث بروز نارکولپسی نوع یک شوند.
علت نارکولپسی نوع ۲
دانشمندان هنوز به‌صورت دقیق نمی‌دانند که علت دقیق این نوع بیماری نارکولپسی چیست، اما احتمالاً به کاهش خفیف‌تر در سطح اورکسین یا اختلال در عملکرد آن مربوط می‌شود. همچنین در برخی موارد، آسیب‌های مغزی (مانند ضربه‌مغزی، سکته مغزی یا تومورهای مغزی) می‌توانند باعث نارکولپسی نوع دو شوند. همچنین، برخی بیماری‌های ارثی ممکن است با بروز این اختلال همراه باشند، مانند:
- آتاکسی مخچه‌ای اتوزومال غالب همراه با نارکولپسی و ناشنوایی
- نارکولپسی اتوزومال غالب همراه با دیابت نوع ۲ و چاقی
درمان نارکولپسی یا بیماری خواب
نارکولپسی درمان قطعی ندارد، اما می‌توان آن را کنترل کرد. روش درمانی مؤثر برای کاهش علائم حمله خواب معمولاً شامل مصرف دارو و تغییر سبک زندگی است. با وجود اینکه این بیماری مادام‌العمر است، بسیاری از افراد می‌توانند با آگاهی در مورد اینکه روش درمان مناسب بیماری نارکولپسی چیست، علائم خود را کنترل کنند و زندگی نسبتاً عادی داشته باشند.
داروهای مورداستفاده برای درمان بیماری نارکولپسی
درمان دارویی رایج‌ترین روش برای کنترل نارکولپسی است. این داروها عمدتاً برای کاهش خواب‌آلودگی بیش‌ازحد در طول روز طراحی شده‌اند، اما برخی از آن‌ها علائم دیگر را نیز کنترل می‌کنند.
- داروهای افزایش‌دهنده بیداری: داروهایی چون مودافینیل و آرمودافینیل اولین خط درمان برای کاهش خواب‌آلودگی روزانه هستند. این داروها سیستم عصبی را تحریک کرده و شدت خواب‌آلودگی را کاهش می‌دهند.
- محرک‌ها و داروهای مشابه آمفتامین: داروهایی چون متیل‌فنیدات Ritalin®، Concerta®، Quillivant® و ترکیبات آمفتامین/دکستروآمفتامین (Adderall®) با تحریک مغز باعث افزایش هوشیاری و کاهش خواب‌آلودگی می‌شوند.
- داروهای ضدافسردگی: این داروها به کاهش علائم کاتاپلکسی، توهمات خواب و فلج خواب کمک می‌کنند و شامل مواردی چون مهارکننده‌های بازجذب سروتونین-نوراپی‌نفرین، مهارکننده‌های بازجذب سروتونین چون فلوکستین و داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای چون کلومیپرامین و پروتریپتیلین می‌شوند.
- سدیم اکسیبات: این دارو باعث بهبود خواب شبانه و کاهش حملات کاتاپلکسی می‌شود؛ اما به دلیل تأثیرات قوی آن، در بسیاری از کشورها به‌شدت کنترل‌شده و فقط تحت نظر پزشک تجویز می‌شود.
- داروهای مؤثر بر هیستامین: داروهایی چون پیتولیسانت هم تجویز می‌شوند. این دارو گیرنده‌های هیستامین را مهار می‌کند و باعث بهبود هوشیاری و بیداری در طول روز می‌شود.
درمان نارکولپسی در کودکان
این بیماری اغلب در اواخر نوجوانی و بزرگسالی رخ می‌دهد. بااین‌حال گاهی کودکان را هم درگیر می‌کند. درمان حمله خواب در کودکان گزینه‌های دارویی محدودتری و باید تحت نظر متخصص انجام شود. پزشک اطفال یا متخصص خواب بهترین فرد برای تعیین گزینه‌های درمانی کودکان است.
لازم به ذکر است در ابتدا، مراجعه به روانشناسی کودک و نوجوان، می‌تواند بهبود و درمان حملات خواب را به همراه داشته‌باشد.
چشم‌انداز و آینده افراد مبتلا به نارکولپسی
نارکولپسی به‌خودی‌خود تهدیدکننده زندگی نیست اما می‌تواند مختل‌کننده زندگی و در برخی موارد خطرناک باشد از جمله:
- رانندگی: برخی افراد ممکن است به دلیل حملات خواب اجازه رانندگی نداشته باشند.
- خطر سقوط: در نوع ۱ نارکولپسی، حملات شدید کاتاپلکسی ممکن است باعث افتادن ناگهانی و آسیب جسمی شود.
- مشاغل خاص: استفاده از تجهیزات سنگین، کار در ارتفاع یا انجام فعالیت‌هایی که نیاز به تمرکز بالا دارند، ممکن است دشوار باشد.
روش‌های مدیریت علائم نارکولپسی چیست؟
- خوددرمانی نکنید: علائم نارکولپسی مشابه سایر بیماری‌ها مانند آپنه خواب یا صرع است، بنابراین تشخیص اشتباه می‌تواند خطرناک باشد.
- فعالیت‌های پرخطر را مدیریت کنید: رانندگی، شنا، کار با ابزارهای سنگین و … می‌توانند خطرناک باشند، بنابراین باید احتیاط کنید.
- به پزشک مراجعه کنید: برای تشخیص و درمان دقیق، باید با یک متخصص خواب مشورت کنید.
سخن پایانی
حال که می‌دانید بیماری نارکولپسی چیست و روش‌های مدیریت علائم حمله خواب کدام است به این نکته دقت کنید که بسیاری از مبتلایان با اتخاذ روش درست درمان می‌توانند یک زندگی نسبتاً عادی داشته باشند. هدف از درمان، کاهش تأثیر بیماری و افزایش کیفیت زندگی فرد است.
سؤالات متداول
نارکولپسی چیست و چقدر طول می‌کشد؟
نارکولپسی نوعی اختلال خواب است که افراد مبتلا به آن در طول روز دچار خواب‌آلودگی شدید می‌شوند و ناگهان به خواب می‌روند. این بیماری مادام‌العمر بوده، اما علائم آن بدتر نمی‌شود و می‌توان آن را مدیریت کرد.
چه مدت پس از درمان علائم بهبود می‌یابد؟
زمان بهبودی به نوع دارو و شرایط فردی بستگی خواهد داشت. برخی داروها اثر فوری دارند، درحالی‌که برخی دیگر نیاز به چند هفته مصرف منظم دارند تا تأثیر خود را نشان دهند.
آیا می‌توان از بروز علائم حمله خواب پیشگیری کرد؟
خیر، نارکولپسی معمولاً به‌طور غیرقابل‌پیش‌بینی رخ می‌دهد و نمی‌توان از آن پیشگیری کرد یا خطر ابتلا را کاهش داد.
